گنوس (عرفان) اسماعیلی در سخنان ابوالعلاء معرّی و ناصرخسرو قبادیانی

در سده­های نخستین مسیحیّت،  آیینی گنوسی (عرفانی) پا می­گیرد که در طول قرون متمادی در سراسر چهان پراکنده می­شود. این آیین جهانی، در ایران باستان، مانی را و در دورۀ اسلامی، بنابر نظر بسیاری از پژوهش­گران، اسماعیلیان را تحت تأثیر خود قرار می­دهد. پژوهش پیش رو، دو شاعر در ادبیات فارسی و عرب؛ یعنی ناصرخسرو اسماعیلی و ابوالعلاء معرّی را با معیار قرار دادنِ اندیشه­های گنوسیشان سنجیده است. در این­که ناصرخسرو اسماعیلی است، تردیدی نیست؛ امّا دربارۀ  تأثیر ابوالعلاء از گنوس اسماعیلی باید گفت مطابق با معجم­الادبا، او با یکی از داعیانِ اسماعیلی مکاتبه داشته است. هم­چنین باید دانست که در نزدیکی ابوالعلاء، برخی گروه­های اسماعیلی می­زیستند که احتمالاً بر او تأثیر گذار­ بوده­اند. در این فرصت، برای اثبات متأثّر شدنِ این دو شاعر ـ که در یک عصر زیسته اند- از گنوس (عرفان) اسماعیلی، بـرخی از همانندی­های آنـان، ماننـد مشهور بـودنشان بـه زنـدیقی و بطن­گرایی­شان (تأویل صوفیان)، اعتقاد بـه حلول و تناسخ/ تقمّص (تناسخ)، بزرگ­داشتِ خرد (خرد لدنّی صوفیّه)، بدبینی بـه دنیا، بـررسی می­شود.